Jeśli dysponujecie Państwo wiedzą na dany temat, chcielibyście uzupełnić odpowiedź i podzielić się posiadanymi informacjami, prosimy o kontakt mailowy. Jeśli informacja okaże się cenna i ciekawa, zostanie przez nas opublikowana. Zapraszamy do współpracy!
Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta, pomimo, a może raczej ze względu na wiele lat, które upłynęły od "rozbiórki" zamku. Zgodnie z relacjami ówczesnych mieszkańców miasta stan ruin tej renesansowej budowli nie wymagał aż tak radykalnych działań jak wysadzenie ich w powietrze. "Zamek - Kostrzyń pow. Gorzów"został wpisany 20 czerwca 1963 do rejestru zabytków decyzją Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków (dalej: WDZ) mgr Stanisława Kowalskiego i wydawało się, że ocaleje w powojennej Polsce. Wskazuje na to choćby wykonanie inwentaryzacji zamku przez Politechnikę Gdańską jeszcze w roku 1957. Dlaczego tak się nie stało, do końca nie jest jasne.
Pierwsza wersja, chyba najbardziej rozpowszechniona wśród kostrzynian, została przedstawiona w książce Alicji Kłaptocz pt. "Kostrzyńskie klimaty". Oto cytat: "Decyzję w sprawie wysadzenia zamku w Kostrzynie nad Odrą wydał wojewoda zielonogórski Jan Lembas. Skontaktował się w tej sprawie telefonicznie bezpośrednio z dowódcą jednostki saperów w Kostrzynie i żołnierze przeprowadzili prace wyburzeniowe. Cegłę z robiórki wywieziono do Warszawy." Autorka wspomina także, że przez wiele lat ruiny zamku były niedostępne dla ludności cywilnej, a kiedy wreszcie możliwe stało się ich zwiedzanie wielu mieszkańców zaskoczonych było ich brakiem, ponieważ prace wyburzeniowe były jakoby prowadzone w ścisłej tajemnicy w bardzo szybkim tempie. Oficjalna wersja głosiła, że zamek był w złym stanie technicznym i ruina groziła zawaleniem.
Druga wersja, ustalona na podstawie rozmów m.in. z obecnymi i byłymi pracownikami innych muzeów lubuskich, znacznie weryfikuje naszą dotychczasową wiedzę na ten temat. Według ich relacji, decyzja o rozbiórce zamku, która zapadła w roku 1968, została podjęta pod naciskiem władz radzieckich. Potrzebę wyburzenia ruin zamku uzasadniono tym, że zasłania ona pole widzenia stacjonującej po drugiej stronie radzieckiej jednostce wojskowej czy też tym, że wyburzenie murów uniemożliwi ukrywanie się w nich dywersantów. Warto nadmienić, że decyzja zapadła pomimo sprzeciwu WKZ. Została jednak podjęta na najwyższym szczeblu MON na osobiste polecenie marszałka Mariana Spychalskiego i nie podlegała dyskusji.
Fizycznego wysadzenia ruin zamku w powietrze dokonała najprawdopodobniej w lutym lub marcu 1968 r. jednostka wojskowa 2240 (której dowódcą w tym okresie był płk. Bolesław Olszewski). Jak wspomina świadek wydarzeń, były żołnierz kostrzyńskiego WOP-u: "Powiedzieli, że ruiny trzeba wysadzić, bo są pruską, nikomu niepotrzebną pozostałością. Saperzy podminowali je, a siła wybuchu była tak duża, że w rosyjskich koszarach wypadły wszystkie szyby. Później dwa samochody ze szkłem przekazano Rosjanom "burta w burtę". Obie strony podjechały samochodami do połowy mostu, które stanęły do siebie tyłem, a po przeładunku szkła odjechały na wyspę, a puste pojazdy wojska polskiego wróciły do koszar."
Trudno jednoznacznie odpowiedzieć na pytanie, gdzie powędrowały cegły z kostrzyńskiego zamku. Jedni mówią, że posłużyły odbudowie Warszawy, inni twierdzą, że użyto ich do renowacji Zamku Książąt Pomorskich w Szczecinie. Bardziej prawdopodobne wydaje sie jednak to, że po wysadzeniu zamku cegły nie były wcale aż tak dobrym materiałem budowlanym i posłużyły jakiemuś przedsiębiorczemu rolnikowi do wzniesienia budynków na terenie swojego gospodarstwa. Sprzyja tej tezie fakt, że wówczas nikt nie pilnował jakoś szczególnie cegły, której pełno było w zniszczonym wojną Kostrzynie. Mieszkańcy wspominają także o handlu cegłami pochodzącymi właśnie z zamku, które prowadziły bliżej nieokreślone osoby jeszcze wiele lat po wyburzeniu ruin. Jaka jest prawda, tego chyba nigdy się nie dowiemy...
Wiemy natomiast, że niektóre elementy kamieniarki z zamku są obecnie wmurowane w ściany wnętrz Muzeum im. Jana Dekerta w Gorzowie Wielkopolskim, gdzie można je podziwiać do dnia dzisiejszego. Znajduje się wśród nich m.in wizerunek Jana Kostrzyńskiego z portalu ze sceną nawrócenia Szawła. Niestety, los pozostałych zabytków z zamku nie jest jasny i pomimo naszych wysiłków do dzisiaj nie udało się zbyt wiele w tej sprawie ustalić... Ale się nie poddajemy:)
Przez teren zamku przebiagała strefa przygraniczna, czyli drut kolczasty i pas zaoranej ziemi. Decyzję rozebraniu zamku nakazał jakiś wysoko postawiony partyjniak, dla tego że zamek był spalony i przeszkadzał w strefie przygranicznej. Jeśli chodzi o cegły, większość była nie typowych rozmiarów, były to bloczki o większych gabarytach. A gdzie się podziały? Wywożono je na cypel Warta-Odra i zasypywano doły. Pod dzisiejszymi dzikimi ogródkami leżą te cegły. Część też została rozebrana przez "osoby prywatne" do odbudowy domów. (uzupełnienie nadesłano e-mailem)
Podczas skanowania powojennej prasy natrafiliśmy na niezwykle interesujący artykuł, który uzupełnia powyższą odpowiedź:
"Dwutygodnik Kostrzyński" nr 68 z dnia 22.01.1994 r. (3 MB)
Inne pytania, na które opracowaliśmy odpowiedzi:
W którym miejscu usytuowany był kościół przy dawnej ulicy Adolfa Hitlera?
Gdzie przed wojną znajdował się tartak w Kostrzynie?
Czy w Kostrzynie lub w okolicach znajdowały się obozy RAD?
Co stało się z armatą i obeliskiem, które się znajdowały na Bastionie Król?
Czy posiadacie Państwo informacje na temat "starego amfiteatru"?
Jakie były losy kostrzyńskiej straży pożarnej przed wojną?
Czy znana jest historia kamienicy przy ul. Wodnej 13? Podobno kiedyś był to szpital?
Co znajdowało się przed wojną na obecnej ulicy Krótkiej?
Gdzie znajdował się "Bienenhof"?
Skąd pochodzi nazwa Wzgórze Grudzia? W którym miejscu znajdowała się wieś Grudzia?
Gdzie w przedwojennym Kostrzynie znajdował się stadion miejski?
Kto i kiedy kazał usunąć z kostrzyńskich ulic tory tramwajowe?
Do czego służył filar widoczny z mostu na rzece Warcie?
Kiedy otwarto Stadion Miejski w Kostrzynie nad Odrą?
Kiedy definitywnie zamknięto przejazd przez most, na drugą stronę Odry dla ludności cywilnej?