Prowadzone przez Muzeum Twierdzy w ubiegłym roku wykopaliska archeologiczne w okolicy zamku wzbudziły spore zainteresowanie nie tylko naukowców, ale również turystów i mieszkańców Kostrzyna nad Odrą. Po zimowym zabezpieczeniu wykopu przystąpiono do oceny naukowej odkrytych obiektów. Poniżej prezentujemy wyniki dociekań specjalistów oraz galerię fotografii. Przedstawione rezultaty badań mają charakter wstępny, ale mimo to już teraz pozwalają odrzucić niektóre dotychczasowe ustalenia historyków, rzucając nowe światło na dzieje kostrzyńskiego zamku. W roku 2013 prace wykopaliskowe będą kontynuowane.
Zakończony sezonu wykopaliskowy w południowym narożniku zamku przyniósł odkrycie licznych obiektów architektonicznych, z różnych faz jego funkcjonowania. Wśród nich wymienić należy: odkryty fragment wieży ośmiobocznej, pozostałości wieży narożnej, tzw. Weißkopf, prawdopodobnie relikty krzyżackiego parchamu oraz ceglany tunel.
Badaniami archeologicznymi kierował Krzysztof Socha z Muzeum Twierdzy Kostrzyn, które finansowało prace badawcze. Ponadto w wykopaliskach wzięła udział grupa kostrzyńskich wolontariuszy, współpracujący z muzeum oraz studenci archeologii z Instytutu Prahistorii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu.
Podczas badań pozyskano ruchomy materiał archeologiczny, w postaci głównie fragmentów ceramiki nowożytnej i średniowiecznej, fragmentów szkła, zróżnicowanych kafli przedstawiających, m.in. wizerunki świętych (niestety zachowanych fragmentarycznie), kości zwierzęcych, monet oraz przedmiotów metalowych (groty i fragment topora). Tylko nieliczne fragmenty ceramiki zostały wydatowane na okres wczesnośredniowieczny.
Niespodzianką było odkrycie kilkudziesięciu drobnych zabytków pochodzących ze zniszczonego Muzeum Fryderyka Wielkiego (funkcjonowało ono w zamku przed II wojną światową). Wśród nich wymienić należy monety oraz tzw. gwoździe pochodzące z chorągwi Towarzystwa Powstańców i Wojaków z Łomnicy. Ponadto w trakcie prac wykopaliskowych pozyskano zachowane w całości gotyckie cegły i kształtki (często z odciskami łap zwierząt) oraz dachówki z różnych okresów funkcjonowania zamku.
Podczas badań wykonywano dokumentację rysunkową, fotograficzną i fotogrametryczną. W trakcie wykopalisk oraz po ich zakończeniu przeprowadzono liczne analizy specjalistyczne. Pierwszymi z nich były badania architektoniczne. Przeprowadzili je prof. Tomasz Wujewski z Instytutu Historii Sztuki Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz mgr arch. Joanna Styka-Lebioda. Sfinansowano je ze środków Lubuskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków. Ich wyniki dały odpowiedź dotyczącą funkcji oraz czasu powstania poszczególnych elementów konstrukcji murowanej.
Najstarszym elementem odkrytym podczas badań jest mur ceglany wzniesiony w wątku wendyjskim. Prawdopodobnie jest to relikt dworu margrabiów wybudowanego w 1 ćwierci XIV wieku (!), którego ściana została wtórnie wykorzystana przy nowożytnej rozbudowie i przebudowie zamku. Hipoteza ta będzie weryfikowana podczas tegorocznego sezonu wykopaliskowego.
Natomiast wieża narożna przylegająca do muru wendyjskiego i muru południowo-wschodniego stanowiła element zewnętrznego parchamu zamku krzyżackiego.
Najbardziej intrygującym elementem założenia poddanego pracom badawczym był ceglany tunel. W trakcie badań archeologicznych stwierdzono, iż na jego dnie spoczywają drewniane bele i deski. Wydaje się, że pierwotnie wypełniały one wnęki, które zarejestrowano w bocznych ścianach tunelu.
Z zasypiska (zlokalizowanego przy wieży głównej), przez które weszliśmy do środka tunelu, wydobyto m.in. muszle małży, kości zwierzęce, butelki, naczynia oraz ich fragmenty. Zabytki te wstępnie można datować na XVIII wiek (na stemplu umieszczonym na jednej z butelek widnieje data 1743). Jeśli chodzi o funkcję tunelu, to wg prof. Tomasza Wujewskiego był on prawdopodobnie związany z ujęciem wody i systemem osadników służącym do jej klarowania. Być może było to ujęcie wody. Być może właśnie w ten sposób dostarczano wodę do zamku.
Z drewna zalegającego wewnątrz tunelu pobrano próbki do analiz dendrochronologicznych (na ich podstawie określa się gatunek drewna i datę ścięcia drzewa). Wyniki tych badań, przeprowadzonych przez prof. Tomasza Ważnego, pozwalają ostrożnie sądzić, że tunel powstał w początkach XVI wieku. Aby mieć absolutną pewność zostaną wykonane badania kolejnych próbek.
Specjalistom przekazane zostały także kości zwierzęce, łuski i ości rybie oraz muszle małży pozyskane w trakcie prac archeologicznych prowadzonych wewnątrz "tunelu". Małże wg wstępnych ustaleń pochodzą z Morza Północnego. Na czele zespołu badaczy zajmujących się materiałem kostnym stoi kostrzynianin dr hab. Bartłomiej Bartyzel ze Szkoły Głównej Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie.
W nadchodzącym sezonie (2013) badania wykopaliskowe skupią się na rozpoznaniu dalszego przebiegu budowli wendyjskiej oraz dokończone zostaną badania tunelu. Po ich zakończeniu rozważona zostanie możliwość przystosowania go i udostępnienia do ruchu turystycznego.