Najdawniejsze dzieje Kostrzyna nad Odrą i okolic
Początki osadnictwa w rejonie Kostrzyna nad Odra sięgają epoki schyłkowego paleolitu, tj. czasów od 12000 - 8300 lat p.n.e. Na terenie obecnego miasta nie zlokalizowano śladów obecności człowieka z tego okresu, jednak znane są stanowiska archeologiczne z okolic miasta (Mostno st.1, st. 3, st. 6 [AZP 45-07]). Nie można również wykluczyć osadnictwa z okresu paleolitu w samym Kostrzynie nad Odrą. Jego położenie u zbiegu dwóch rzek, na pewno czyniło z niego obszar atrakcyjny pod względem osadniczym. A przebiegająca przez miasto Pradolina Toruńsko-Eberswaldzka była wykorzystywana przez ludność z różnych okresów dziejowych jako swego rodzaju szlak drogowy. W okresie paleolitu w powszechnym użytkowaniu były przedmioty z krzemienia oraz surowców organicznych, takich jak kość, skóra, drewno, czy poroże. Wyspecjalizowali się również wówczas rzemieślnicy zajmujący się obróbką tych surowców (ryc. 1)
Najstarsze ślady "stałego" bytowania grup ludzkich w rejonie miasta pochodzą z młodszej epoki kamienia, czyli neolitu (5500-1800 lat p.n.e.). Wówczas na ziemiach polskich upowszechniło się rolnictwo, stąd najczęściej pod osadnictwo wybierane były obszary najbardziej atrakcyjne rolniczo. Na podstawie danych archeologicznych możemy stwierdzić, że wtedy okolice Kostrzyna nad Odrą, szczególnie tereny położone na północ i północny-wschód od miasta, były intensywnie kolonizowane przez różne grupy kulturowe doby neolitu i eneolitu (inaczej epoka miedzi - ze względu na upowszechnienie się tego metalu). Materialną pozostałością po ówczesnych rolnikach są różnego rodzaju siekiery kamienne i krzemienne oraz narzędzia rolnicze (ryc. 2). Wykonywane one były z reguły z importowanych surowców kamiennych, takich jak m.in. amfibolit, bazalt czy gabro.
Intensywniejsze osadnictwo (potwierdzone wynikami badań wykopaliskowych) okolic Kostrzyna nad Odrą ma miejsce w epoce brązu (1800 - 700 p.n.e.). O wykorzystaniu osadniczym tego terenu świadczą znaleziska luźne (m.in. ozdoby wykonane z brązu) oraz zlokalizowane stanowiska archeologiczne związane z ludnością kultury łużyckiej. Z tą ostatnią związane jest kilka stanowisk zarejestrowanych w samym mieście. Są to cmentarzyska ciałopalne, gdyż ta ludność spalała swoich zmarłych, odkryte m.in. na Warnikach, na wzgórzu Grudzia oraz nowoodkryte cmentarzysko ludności grupy górzyckiej kultury łużyckiej ze Starego Miasta Rawelin August Wilhelm (ryc. 3). Z kulturą łużycką związane są również osady odkryte na obszarze strefy przemysłowej.
Tereny w widłach Odry i Warty były także atrakcyjne pod względem osadniczym dla ludności germańskiej zamieszkującej ten obszar w pierwszych wiekach naszej ery. W okolicach Kostrzyna nad Odrą, jak i w samym mieście archeolodzy odkryli osady i cmentarzyska związane z ludnością grupy lubuskiej nadłabskiego kręgu kulturowego, kulturą przeworską oraz kulturą wielbarską. Znad Warty (okolice ulicy Wodnej i Nadbrzeżnej) oraz Warnik znane są osady wczesnorzymskie (I w. n.e.), z rozpoznanym układem domostw i palenisk. Odkryto tutaj bardzo dużą ilość ceramiki oraz brązowe fibule (ryc. 4)
Dogodne położenie Kostrzyna u zbiegu rzek, sprawia, iż na stanowiskach z okresu wpływów rzymskich, zlokalizowanych w mieście i okolicy znajdowane są licznie importy z obszaru Imperium Romanum. Z okolic Kostrzyna nad Odrą pochodzi naczynie terra sigillata, odkryte w bogatym grobie kobiecym związanym z ludnością gocką - kultura wielbarska (ryc. 6). Co ciekawe kolejny fragment stempla imiennego, pochodzący także z naczynia terra sigillata odkryto w samym Kostrzynie nad Odrą. Wśród pozostałych importów wyróżnić należy monety z wizerunkami cesarzy rzymskich, naczynia ceramiczne, czy też ozdoby z metali szlachetnych.
Nieco gorzej w materiale archeologicznym prezentują się stanowiska z okresu wczesnośredniowiecznego. Znane są one z Kostrzyna-Kłośnicy oraz obszaru Starego Miasta. W Kłośnicy na osadzie wczesnośredniowiecznej badanej w początkach XX wieku odkryto zespół obiektów mieszkalnych wraz z towarzyszącymi im paleniskami (ryc. 6). Być może to właśnie Kłośnicę należy łączyć z domniemanym grodem, który jest wzmiankowany w wielu publikacjach naukowych. Zastanawiający jest również brak cmentarzysk z tego okresu (jest to efekt słabego rozpoznania archeologicznego Kostrzyna nad Odrą). Najbliższe cmentarzysko wczesnośredniowieczne i średniowieczne związane z katedrą biskupów lubuskich odkryto w Górzycy.
Kostrzyn nad Odrą i jego okolice był świadkiem wielu wydarzeń dziejowych, z których pozostałościami możemy mieć do czynienia na co dzień (podczas prac budowlanych, kopania ogródka, czy też zwykłego spaceru). Chciałbym więc zaapelować do Państwa o udostępnienie do opracowania naukowego bądź przekazanie do Muzeum Twierdzy wszelkich pozostałości, nie tylko archeologicznych, dotyczących naszego miasta i jego najbliższej okolicy. Tworząc ekspozycję muzeum dbajmy razem o przeszłość naszego Miasta!
Literatura:
Kiekebusch A.:
1914a Die altgermanische Siedlung von Lagardesmühlen bei Cüstrin, Praehistorische Zeitschrift, t. VI, s. 303-330.
1914b Die Ausgrabungen des Määrkischen Museums bei Cüstrin. Das wendische Dorf Clössnitz bei Cüstrin, Zeitschrift für Ethnologie, t. 46, s. 880-902.
Pieczyński Z.
1960 Cmentarzysko kultury łużyckiej z V okresu epoki brązu w Grudzi koło Kostrzyna nad Odrą, Fontes Archaeologici Posnanienses, t. 11, s. 41-71